حفظ و مرمت دو گنجفه قدیمی

گنجفه، از انواع ورق¬بازی ایرانی، به روش زیرلاکی ساخته¬ می¬شد. سابقه¬گنجفه بازی احتمالاً از دوره¬ی تیموری در ایران مرسوم بوده است. این بازی در زمان شاه¬عباس دوم ممنوع و در دوره¬ی قاجار به سنت و روش دیگر رواج پیدا کرد. پولاک در سفرنامه خود نام دیگر گنجفه بازی در دوره¬ی ناصرالدین¬شاه را آس بازی آورده است. این بازی امروزه در ایران، به این نام شناخته می¬شود. از طرفی این آثار به دلیل ماهیتِ مواد تشکیل دهنده¬شان که عموماً مواد آلی و آسیب¬پذیر در برابر عوامل محیطی است، روند رو به تخریبی را طی می¬کنند. حفاظت از آثار مستلزم شناخت دقیق آن¬ها، بویژه مواد به کار رفته و تکنیک ساخت است تا با توجه به ماهیت اثر، بهترین و مناسب¬ترین روش حفاظت اتخاذ گردد. هدف از این پژوهش، حفظ و مرمت دو گنجفه¬ی قدیمی است. اما برای رسیدن به این هدف از بیش از 180 گنجفه در مجموعه¬های مختلف از جمله موزه آیینه و روشنایی یزد، موزه حسین¬پناه، مغازه¬های بازار قیصریه و مجموعه¬های خصوصی استفاده شد. پس از تعیین آن¬ها، گنجفه¬ها از نظر وزن، اندازه، نوع زیرساخت، نوع بوم، رنگ بوم، تنوع اجرای طرح و نقوش(باسمه¬ای – طراحی) و شیوه¬ی رنگ¬گذاری بررسی و تحلیل شدند. اندازه¬ی رایج گنجفه¬ها 4×6 سانتی¬متر و وزن اکثر آن¬ها، چیزی در حدود3 گرم است. و با بررسی انواع شیوه¬ی تولید در زیرساخت، بوم¬سازی، رنگ¬گذاری، نقش¬اندازی و ورنی زنی در گنجفه¬ها در این پروژه طبقه¬بندی از انواع گنجفه¬ها و با عناوین متفاوت صورت گرفته¬است. این پروژه بر پایه¬ی مطالعات کتابخانه¬ای و آزمایشگاهی استوار شده¬است. برای شناسایی انواع زیرساخت¬، بررسی میکروسکوپی مقاطع صورت گرفته-است. همچنین، برای شناسایی نوع ورنی از روش طیف سنجی فروسرخ و همچنین تست tlc استفاده شده¬است. همچنین کارآیی عکاسی uv در شناخت نوع ورنی (روغن کمان و شلاک) این آثار و حضور ورنی در قسمت¬های پشت و جلوی اثر مشخص شده¬است. آزمایش¬های شیمی تر نیز در اثبات برخی از نتایج رنگ¬هایی از جمله قرمزدانه، سبز سیلو، مرکب سیاه و نیز شناسایی نوع الیاف و نوع ورنی بکار گرفته شده است. در طرح حفاظت گنجفه¬ها در این پژوهش، به بررسی همه¬ی شرایط نگهداری این آثار در انبار موزه، محل¬های نمایش، نحوه¬ی بسته¬بندی و نگهداری این آثار در انبار، شیوه¬های نمایش صحیح، نوع ویترین¬ها در محل نمایش و همچنین قفسه¬ها در انبار موزه بررسی شده است. در انتها با مطالعات انجام شده بر روی دو گنجفه، روش مرمت مناسب بر روی هر یک از این دو گنجفه¬ اجرا شده است. در این پایان نامه، علاوه بر شناخت این بازی و تصحیح واژه¬ی گنجفه و آس؛ تقسیم¬بندی انواع زیرساخت گنجفه¬، انواع شیوه¬های بوم¬سازی¬، انواع رنگ¬ زمینه¬ی بوم¬ها، انواع نقوش و طرح¬های اجرا شده بر روی گنجفه¬ها انجام گرفته¬است.